Lúng túng hỗ trợ trong xây nhà ở xã hội

Một trong các gói kích thích kinh tế mà Chính phủ triển khai năm 2009, được đánh giá cao về tính mục đích và tính hiệu quả, chính là chương trình đầu tư, xây dựng nhà ở xã hội và nhà cho người có thu nhập thấp.

Về lý thuyết, nếu triển khai hiệu quả, chương trình này sẽ đạt mục tiêu kép: kích thích tăng trưởng trong lĩnh vực xây dựng, kinh doanh bất động sản đồng thời thực hiện chính sách an sinh xã hội lớn: đáp ứng nhu cầu về nhà ở cho 30% số hộ gia đình trên cả nước có diện tích nhà ở dưới 36m2, 19% số hộ còn sống trong nhà tạm bợ, hàng triệu sinh viên chưa được ở trong ký túc xá… (thống kê của bộ Xây dựng năm 2009).

Trong gần một năm thực hiện chương trình, những gì đạt được đến nay quả cũng đáng ghi nhận. Theo thông báo của bộ Xây dựng tại một cuộc hội thảo tổ chức hôm qua (28.1) về vấn đề này, ông Nguyễn Trần Nam, thứ trưởng bộ Xây dựng cho biết, đã có 126.000 căn nhà được xây dựng cho các hộ khó khăn thuộc 62 huyện nghèo nhất nước trong kế hoạch chung là xây dựng 500.000 căn. Với chừng đó căn nhà, hầu hết được xây chỉ trong bốn tháng cuối năm 2009, theo ông Nam, là một kết quả ngoài sự mong đợi. Với các đối tượng, các hộ khó khăn ở đô thị, năm 2009 cũng đã giải ngân 3.500 tỉ đồng để xây ký túc xá đáp ứng chỗ ở cho 330.000 sinh viên và đã có 88/95 dự án xây dựng ký túc xá được khởi công trên cả nước. Năm 2010, sẽ có thêm 2.000 tỉ đồng bổ sung từ ngân sách nhằm thực hiện chương trình, và từ năm 2011 – 2015 sẽ có khoảng 30.000 tỉ đồng nữa được đầu tư để xây dựng chỗ ở cho sinh viên và công nhân thuê với giá rẻ.

Nhưng vấn đề đau đầu nhất đặt ra cho bộ Xây dựng – cơ quan có trách nhiệm cao nhất về hiệu quả của chương trình nhà ở xã hội, nhà cho người nghèo – vẫn là vấn đề cách làm. Hai lần bộ này trình lên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội các bản dự thảo chính sách hỗ trợ xây dựng nhà ở xã hội đều bị trả lại với yêu cầu chính là làm sao hỗ trợ trực tiếp các đối tượng thụ hưởng chính sách. Nhiều thành viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, nhiều nhà ở xã hội được ngân sách chi tiền đầu tư lẽ ra phải dành cho người nghèo, cho sinh viên ở, nhưng thực tế, làm chủ các ngôi nhà đó lại là những người nhiều tiền. Tại hội thảo hôm qua, ông Hồ Sĩ Hậu, tổng giám đốc công ty cổ phần địa ốc MB cho biết, trong quân đội có những dự án phân phối nhà, đất cho người có thu nhập thấp “nhưng chỉ một năm sau khi được chia, chỉ vài người gọi là nghèo còn trụ lại, 80% đã bán hết. Người thì bán một nửa để (lấy tiền) làm nhà, người thì bán cả để mua nhà nhỏ hơn, lấy tiền kinh doanh”, ông Hậu nói. Theo ông Hậu, “cơ quan hoạch định chính sách phải làm sao để nhà ở xã hội đến đúng tay người xứng đáng nhận nó và không nên tạo ra một lĩnh vực (kinh doanh) mới cho nhà đầu tư thứ cấp”.

Thứ trưởng bộ Xây dựng Nguyễn Trần Nam cho rằng, các văn bản, chính sách ban hành về chủ trương xây nhà ở xã hội đều đã tính đến điều này và có nhiều điều khoản, quy định bổ sung để nhà ở xã hội, nhà cho người thu nhập thấp phục vụ đúng đối tượng, như: yêu cầu xác nhận về thu nhập, tình trạng khó khăn về nhà ở, số nhân khẩu; rồi quy định không được mua bán trong thời hạn mười năm, phát hiện ra mua bán sẽ tịch thu nhà, v.v. Tuy nhiên, theo ông, yêu cầu phải hỗ trợ trực tiếp đến người dân thì thực sự quá khó cho bộ Xây dựng.

“Ở các vùng nông thôn, Nhà nước chỉ cần hỗ trợ 7 – 8 triệu đồng là một hộ dân dễ dàng có nhà vì hầu hết họ đã có đất, xây dựng không cần giấy phép, rất nhanh… nhưng ở các vùng đô thị, thành phố thì không thể vì rất khó khăn về mặt bằng”, ông Nam nói. Dẫn chứng dự án cải tạo khu chung cư Nguyễn Công Trứ tại Hà Nội, các nhà đầu tư xây dựng xong khu chung cư mới, cứ nhà ở 30m2 thì được nâng lên 39m2, bàn giao cho chủ cũ. Nhà đầu tư được xây thêm các tầng để bán, thu hồi vốn, nhưng cũng không đủ. Thành phố Hà Nội phải lấy thêm 2.000 tỉ đồng từ ngân sách để bù. “Tính ra, coi như mỗi hộ được (cho) 1 tỉ đồng nhưng như thế, so với các hộ được hỗ trợ ở nông thôn, có công bằng không? Cách làm đó rõ ràng là không chuẩn”, ông Nam nói.

Theo ông thứ trưởng, việc hỗ trợ trực tiếp cho người dân mua nhà là không thể được, không chỉ vì số tiền rất lớn mà vấn đề là dù lớn cũng không đủ. Vấn đề chính, theo ông, là thiếu nguồn cung. Giả dụ nhiều hộ nghèo đều được cho 1 tỉ đồng để mua nhà nhưng nguồn cung không có, lập tức giá nhà có thể mua với giá 1 tỉ đó lại tăng lên thành 1,5 tỉ đồng. Do đó, phải hỗ trợ doanh nghiệp và chính các nhà đầu tư mới bỏ công tìm kiếm mặt bằng, lập dự án, có nguồn cung mới có thể giải quyết nhu cầu nhà ở xã hội hiện nay. Theo ông Nam, nếu không có chính sách giảm thuế, hỗ trợ lãi suất, giao đất… cho doanh nghiệp (để giảm giá nhà ở, bằng cách không tính phần hỗ trợ của Nhà nước bằng thuế, bằng đất vào giá thành) thì không thể thu hút nhà đầu tư tham gia vào chương trình này và sự thất bại của chương trình là có thể trông thấy.

Tất nhiên, việc hỗ trợ tiền trực tiếp với mức như ông Nam giả định là không thể có được, bởi ngân sách nhà nước không thể có đủ để hỗ trợ cho một số lượng đông đảo đối tượng có nhu cầu về nhà ở như vậy. Ở nhiều nước đã thực hiện thành công chính sách nhà ở xã hội, Nhà nước cũng không hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mà chủ yếu bằng công cụ chính sách như giảm thuế, hỗ trợ lãi suất, cho thuê đất… Tất cả các khoản đó, nhà đầu tư không được tính vào giá thành thì căn nhà xây cho người nghèo mới ở mức giá thấp để họ mua được.

Một số chuyên gia của hiệp hội Xây dựng, tổng hội Xây dựng Việt Nam cũng ủng hộ ý kiến ông Nam. Nhưng, theo họ, còn những vấn đề khác phải giải quyết thì mới có thể tiếp tục triển khai tốt chính sách nhà ở xã hội, nhà cho người nghèo: như vấn đề quy hoạch, hiện nay rất thiếu quy hoạch chi tiết để có thể xác định được nơi nào có thể lập dự án nhà ở xã hội; thủ tục hành chính còn phức tạp. Thậm chí có quy định còn bất hợp lý như chủ đầu tư được tính 10% lợi nhuận trên tổng mức đầu tư dự án, điều đó vô tình khuyến khích các nhà đầu tư nâng giá trị các căn hộ, căn nhà họ xây, vì giá nhà càng rẻ thì lợi nhuận càng thấp và ngược lại...

(Theo SGTT)