Thừa kế nhà đất bằng di chúc miệng có hợp pháp không?

Anh Hà (quận 7, TP.HCM) cho biết vào tháng 12 năm ngoái, mẹ anh thấy không còn khỏe nên đã tổ chức họp gia đình. Người tham gia gồm có mẹ anh, ba người con (trong đó có anh và 2 chị gái) cùng một người bà con trong họ. Trong cuộc họp đó, mẹ anh đã hứa miệng rằng sau khi bà mất sẽ để lại căn nhà cho anh Hà (vì anh là người trực tiếp chăm sóc bà lúc đau ốm). Sau đó thì bà mất, nhưng nay 2 chị gái của anh Hà lại có ý tranh chấp và không đồng ý cho anh thừa kế căn nhà. Lý do họ đưa ra là mẹ mất không để lại di chúc bằng văn bản nên tài sản phải chia đều, không công nhận di chúc miệng trong cuộc họp gia đình năm trước. Điều này có được phép hay không?

Di chúc miệng có hiệu lực về pháp lý hay không? Ảnh minh họa: Internet

Theo quy định của pháp luật hiện hành, di chúc có thể được thể hiện dưới hình thức di chúc miệng hoặc bằng văn bản. Dù được thực hiện dưới hình thức nào thì di chúc đó cũng phải đáp ứng đủ điều kiện do Luật định mới có hiệu lực. 

Khoản 1 Điều 651 Bộ luật dân sự 2005 quy định: “Trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa do bệnh tật hoặc các nguyên nhân khác mà không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng”. Như vậy việc lập di chúc miệng phải trong trường hợp thực sự cấp thiết do bị bệnh tật hay các nguyên nhân khác mà không thể lập được di chúc bằng văn bản. Theo đó, lý do lập di chúc miệng trong trường hợp của mẹ anh Hà là có thể chấp thuận. Tuy nhiên, để di chúc miệng có hiệu lực thì phải thỏa mãn 3 điều kiện sau đây:

1. Di chúc miệng phải có ít nhất 2 người làm chứng. Người làm chứng không được là người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc. Người làm chứng phải là người đã đủ 18 tuổi, có năng lực hành vi dân sự và không có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc. Như vậy ngay từ điều kiện có hiệu lực thứ nhất, di chúc miệng của mẹ anh Hà đã không đảm bảo được. Bởi lẽ, trong cuộc họp gia đình nhằm công bố di chúc miệng đó, chỉ có duy nhất 1 người làm chứng đủ điều kiện (người bà con trong họ), trong khi đó quy định pháp luật phải có ít nhất 2 người làm chứng.

2. Những người làm chứng ngay sau khi nghe di chúc miệng phải ghi chép lại và cùng kí tên hoặc điểm chỉ vào văn bản đó.

3. Trong thời hạn 5 ngày kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng phải đi công chứng, chứng thực di chúc đó.

Như vậy, căn cứ vào những thông tin anh Hà cung cấp thì di chúc miệng của mẹ anh không đảm bảo được các yêu cầu về tính hợp pháp của di chúc miệng. Do đó, di chúc này không có hiệu lực và 2 chị gái của anh có quyền đòi phân chia di sản thừa kế theo pháp luật (trường hợp không có di chúc). Khi đó, anh Hà và 2 chị gái cùng thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người đã khuất nên di sản thừa kế (căn nhà) sẽ được chia đều cho cả 3 người.

Linh Phương (TH)

>> Có được phân chia tài sản thừa kế đã sang tên?